Marwolaeth: 1984, Corscombe, Dorset, Achos anhysbys
Nodiadau: Ganes Rosa yn yr India yn 1893. Roedd ei thad yn Frigadydd Cyffredinol. Yn 1912 sefydlodd y cwmni cyntaf o Geidiau yng ngogledd Cymru – yn Ninbych. Yng Nghaerfyrddin yr oedd y cyntaf (1910). E rei bod yn dal o dan 21 oed cafodd ei phenodi yn fuan yn Gomisiynydd Sir yn Sir Ddinbych. Ymddengsy mai Rosa Ward gyflwynodd gwersylla i’r Geidiau; sefydlwyd y gwersyll cyntaf yng nghymru mae’n debyg ganddi yn Segrwyd yn 1916, ac erbyn 1931 hi oedd Comisiynydd Gwersylla’r Geidiau. Rhwng 1939 a 1944 hi oedd Prif Gomisiynydd Cymru. Bu farw yn 101 oed yn 1984.
Cyfeirnod: WaW0413
Rosa Ward
Llun o Rosa Ward yn Brif Gomisiynydd Cymru
Adroddiad papur newydd
Adroddiad o wersyll y Geidiau yn Segrwyd, sir ddinbych. Free Press 26 Awst 1916.
Bedd Rosa Ward
Carreg Fedd Rosa Ward, Corscombe, Dorset.
Mary Evans
Man geni: Trawsfynydd, 1890?
Gwasanaeth: Astudio Amaeth
Nodiadau: Roedd Mary Evans yn chwaer i’r bardd Hedd Wyn, Ellis Humphrey Evans. Roedd yn astudio yng Ngholeg Amaeth Madryn, ger Pwllheli. Mae’r llythyr hwn, a ysgrifennwyd yn Hydref 1917, yn gofyn am arian, yn trafod ei bywyd, ac yn mynegi hiraeth o golli’i diweddar frawd.
Cyfeirnod: WaW0097
Llythyr Mary Evans 1
Llythyr Mary Evans at ei rhieni 1
Llythyr Mary Evans 2
Llythyr Mary Evans at ei rhieni 2
Llythyr Mary Evans 3
Llythyr Mary Evans at ei rhieni 3
Cyfieithiad i’r Saesneg o lythyr Mary Evans
Cyfieithiad i’r Saesneg o lythyr Mary Evans
Gwen Lewis
Man geni: Abertawe
Gwasanaeth: Athrawes
Nodiadau: Hwyliodd Gwen Lewis o Tilbury am Gibraltar ar 26ain Chwefror 1916, i briodi yn Gibraltar. Y diwrnod canlynol, tua 10.30 o’r gloch, trawodd y llong, SS Majola, ffrwydryn oddi ar Dover, suddodd a chollwyd 155 o fywydau. Goroesodd Gwen, ond collodd ei holl eiddo gan gynnwys wats deithio a gyflwynwyd iddi pan adawodd Ysgol Terrace Road. Cyflwynwyd ei stori yn fanwl yn y South Wales Weekly Post a Llais Llafur.
Cyfeirnod: WaW0265
Gwen Lewis
Miss Gwen Lewis, cyhoeddwyd yn y South Wales Weekly Post ar 4ydd Mawrth 1916.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am brofiadau Gwen Lewis (1). South Wales Weekly Post 4ydd Mawrth 1916.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am brofiadau Gwen Lewis (2) South Wales Weekly Post 4ydd Mawrth 1916
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am brofiadau Gwen Lewis (3). South Wales Weekly Post 4ydd Mawrth 1916
Adrodiad papur newydd
Adroddiad am brofiadau Gwen Lewis (4), South Wales Weekly Post 4ydd Mawrth 1916
Alice M Bale
Gwasanaeth: Athrawes
Nodiadau: Alice Bale oedd prifathrawes gyntaf Adran y Babanod am ysgol Marlborough Road pan agorodd hi yn 1900. Ymddeolodd yn 1924. Yn 1918 cafodd ei hethol yn un o dri phennaeth yn aelodau o Lys Prifysgol Cymru.
Cyfeirnod: WaW0407
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am ethol Alice Bale i Lys Prifysgol Cymru, Llangollen Advertsier 15 Mawrth 1918rn
Ysgol Marlborough Road
Darlun pensaer o Ysgol Newydd Marlborough Road. rnWestern Mail 12 Ionawr 1900
Ida Williams
Man geni: Llangammarch
Gwasanaeth: Athrawes
Marwolaeth: August / 1918 / Awst, Llangammarch , Influenza / y ffliw
Nodiadau: Graddiodd Ida Williams yng Ngholeg Prifysgol Aberystwyth. Dysgodd mewn ysgolion canolradd yn Aberystwyth, Caerdydd, Bargoed ac yn olaf Llundain, lle collodd ei hiechyd tua blwyddyn cyn iddi farw. Ymddengys ei bod yn gerddorol a’i bod wedi cyfrannu at gyhoeddiadau gan gynnwys Y Cymro.
Cyfeirnod: WaW0422
Adroddiad papur newydd
Adroddiad ar farwolaeth ac angladd Miss Ida Williams BA. Brecon County Times 8 Awst 1918
Jennie Vaughan
Man geni: Sir Forgannwg ? neu Lundain ?
Gwasanaeth: Athrawes a gweithredwraig
Nodiadau: Roedd Jennie Vaughan yn athrawes gynorthwyol yn Ysgol Sirol Garnant; roedd wedi’i haddysgu ei hun ac nid oedd wedi bod mewn coleg hyfforddi. Efallai nad oedd yn athrawes naturiol. Yn 1915 cafodd ei tharo gan fam ‘y ferch waethaf yn yr ysgol’ achos a adroddwyd yn hirfaith yn yr Amman Valley Chronicle ac mewn mannau eraill. At hyn cafodd ddadl gyda rheolwyr yr Ysgol am ei thâl. Etholwyd Jennie ar gyngor rheoli Plaid Lafur Rhanbarth Seneddol Cylch Llanelli yn Ebrill 1918, a thraddododd rai areithiau o blaid yr ymgeisydd Llafur yn etholiad cyffredinol 1918.
Cyfeirnod: WaW0289
Adroddiad papur newydd
Dechrau adroddiad hir ar achos ymosod ar Jennie Vaughan. Cafwyd yr adroddiad cyfan yn yr Amman Valley Chronicle 23ain Medi 1915, tud 3 ac mae dros 4000 o eiriau.
Adroddiad papur newydd
Cwyn Jennie Vaughan am ei chyflog. Carmarthen Journal 4ydd Mehefin 1915
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am araith Jennie Vaughan o blaid yr ymgeisydd Llafur. Amman Valley Chroncle 5ed Rhagfyr 1918.
Mary Daniel
Man geni: Nantgaredig
Gwasanaeth: Athrawes babanod
Marwolaeth: 1918/12/01, Kimbolton, Pneumonia following influenza / Niwmonia yn dilyn ffliw
Nodiadau: Roedd Mary Daniel wedi bod yn dysgu yn adran iau Ysgol Ramadeg Kimbolton am lain a thymor pan fu farw o gymhlethdodau’r Ffliw Sbaenaidd. Roedd wedi bod yn ddisgybl yn Ysgol Sir y Merched yng Nghaerfyrddin a hyfforddodd ar gyfer ei thystysgrif addysg Froebel yn Llundain.
Cyfeirnod: WaW0459
Llun papur newydd
Llun y wasg o Mary Daniel. Carmarthen Journal 13th December 1918
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am fywyd a marwolaeth Mary Daniel, Carmarthen Journal 13 Rhagfyr 1918
Nodiadau: Blodwen Phillips oedd ‘y fenyw gyntaf o’r ardal i wirfoddoli i wasanaeth gweithredol’. Roedd hi ymhlith y grŵp o glercod WAAC a anfonwyd i Ffrainc ddechrau haf 1917. Ysgrifennodd i’r Cambria Daily Leader am sut y derbyniwyd y WAAC yn Ffrainc ac am eu gweithgareddau. Yn 1918 trosglwyddodd i’r WRAF.Un o’i swyddogion WAAC oedd Miss Ace, Ivy Ace [qv] efallai. Ym mis Rhagfyr 1919 priododd Mr H W Jones o Southport yng Nghapel Gomer, Abertawe.
Cyfeirnod: WaW0488
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am argraffiadau Blodwen Phillips o fywydau’r WAAC yn Ffrainc. The Cambria Daily Leader 14 Mai 1918.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am briodas Blodwen Phillips â H W Jones. South Wales Daily Post 24 Rhagfyr 1919.
Agnes Hughes (Dennis)
Man geni: Abercynon ?
Gwasanaeth: Athrawes, actifydd , No Conscription Fellowship
Nodiadau: Daeth Agnes Hughes a’i theulu yn ffrindiau â Keir Hardie, AS y Blaid Lafur Annibynnol dros Ferthyr Tydfil. Priododd ei brawd Emrys, a ddaeth yn AS ei hun yn ddiweddarach, ferch Hardie. Roedd y teulu’n heddychwyr, ac roedd Agnes yn aelod o’r No Conscription Fellowship. Ar ôl i Emrys gael ei arestio am fod yn Wrthwynebydd Cydwybodol cyhoeddodd hi adroddiad am ei brofiadau ym mhapur newydd y Pioneer. Roedd hi’n aelod blaenllaw o gangen leol y NCF a oedd yn grŵp cymdeithasol yn ogystal ag yn un gwleidyddol. Yn ddiweddarach priododd Hedley Dennis.
Cyfeirnod: WaW0239
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am ymweliad Agnes Hughes â charchar Devizes (1)
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am ymweliad Agnes Hughes â charchar Devizes (2)
Adroddiad papur newydd
rnAdroddiad am daith y NCF. rn
Minnie Pallister
Man geni: Kilkhampton, Cernyw
Gwasanaeth: Athrawes, actifydd, awdur
Marwolaeth: 1960, Achos anhysbys
Nodiadau: Ganwyd Minnie Pallister yng Nghernyw a chafodd ei haddysgu ym mhrifysgol Caerdydd, cyn mynd yn athrawes ym Mryn Mawr. Etholwyd hi’n llywydd Ffederasiwn Sir Fynwy o’r Blaid Lafur Annibynnol yn union cyn dechrau’r Rhyfel yn 1914. Roedd hi’n enwog am siarad am heddwch a’r mudiad Llafur, a hi oedd trefnydd cenedlaethol Cymru y No Conscription Fellowship. At hyn roedd yn bianydd medrus, yn cyfeilio i Gymgeithas Gorawl Menywod Bryn mawr ac eraill mewn cyngherddau codi arian dros y Groes Goch.
Cyfeirnod: WaW0230
Minnie Pallister
Minnie Pallister, athrawes, actifydd, awdur
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am benodi Minnie Pallister yn Llywydd Sir Fynwy y Blaid Lafur Annibynnol, Llais Llafur 1af Awst 1914
Rhybudd o gyfarfod
Rhybudd o gyfarfod ym Merthyr, 18fed Medi 1915.
Adroddiad papur newydd
Adroddiad am ddarlith gan Minnie Pallister, the Pioneer 27ain Mai 1916
